Koronavirüs salgını ile Çin, dijital para noktasında önemli adımlar atarken, diğer ülkelerden de benzer adımlar bekleniyor. Türkiye'de de Merkez Bankasının Bankalararası Kart Merkezine "hakim ortak" olmasıyla birlikte, dijital paralarla ilgili ilk önemli adım atıldı. Bu hamle ile dijital paraların altyapısı için hazırlık çalışmaları başladı. Dijital paraların arkasında yine merkez bankaları olacak. Kripto paralar ile karıştırılmaması gerekiyor. Çünkü dijital paralar, halihazırda kullanılan ulusal paraların yerini alacak. Bugün aslında, IBAN hesapları arasında gidip-gelen paralar hep dijital para... Yeni dönemde ise ulusal paralar, dijital bir kimlik kazanacak. Böylece her biri takip edilebilecek.
VİRÜSLE HIZLANDI
Uzmanlar, konunun salgın ile doğrudan ilgisi olmadığını, sadece sürecin hızlandığını belirterek, dünyada bu dönüşüme geçişin zaten yaşandığını söylüyor. Kırıkkale Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Harun Öztürkler "Hükümetlerin ve merkez bankalarının denetiminde ulusal dijital paraların olacağını, koronavirüs krizinin de bu süreci çok hızlandırdığını söyleyebiliriz. Hakikaten 3-5 sene sonra büyük ölçüde dijital para kullanacağız. Yavaş yavaş geçeceğiz. Dokunmaktan çekineceğiz çünkü" dedi.
DEVLET KONTROLÜNDE
Dijital para uygulamalarının yaygınlaşmasının uzun vadede olacağını ifade eden Prof. Öztürkler "Merkez bankalarının bunu kontrol etmesi gerekiyor. Para, devletin hükümranlık haklarını temsil ediyor. Devletin arzını kontrol etmediği sürece, her türlü dijital para geçici ve spekülatif. Mesela TL'nin, doların, riyalin dijital olabilmesi için, devletin hükümranlık haklarına dayanan bir arz kontrol biçimi lazım. Kontrolünün yine merkez bankaları tarafından yapılması gerekiyor. Biz esasında dijital parayı kullanıyoruz zaten. Bu virüs, ödeme sistemlerini dijitale yönlendirdi. Dijital paraların da aynı böyle değeri ve kullanamı olacak. Uluslar tarafından çıkarılacak" diye konuştu.
TIKANIKLIĞI AÇACAK
Anadolu Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Özer ise; Çin'in dijital para konusunda attığı adımların, ABD-Çin hegemonya savaşının bir parçası olduğuna dikkat çekerek şunları söyledi: Bu tamamen, güç merkezi olma isteğinin yansıması. Biz uzun vadeli düşünmeliyiz. Sistem içerisinde araç çeşitlendirme ve piyasaya güven verme davranışları Merkez Bankasının yapması gereken şeyler. Böyle bir sistem kurulabilir ancak bunun uygulamadaki geçerliliğine bakılması gerekiyor. Şunu unutmamak lazım, Amerikan hazinesinin gerisinde durmadığı hiçbir ödeme sisteminin başarılı olma şansı yok. Bunlara bitcoin'ler de dahil. Dijital para uygulamaları, sistem içerisinde bazı tıkanıklıkları açmaya dönük. Özellikle de bankacılık sisteminde birtakım şeylerin daha işler hale getirilebilmesi sağlanmak isteniyor. Mesela kredi kullanımı gibi şeylerin daha da rahatlatılması...
BKM ÖNEMLİ GÖREVLER ALACAK
Merkez Bankası, geçtiğimiz günlerde Bankalararası Kart Merkezine (BKM) hakim ortak olduğunu duyurmuştu. Yapılan açıklamada "BKM, bankamızdan aldığı izinler kapsamında faaliyet göstermektedir. Gerçekleştirdiği faaliyetler nedeniyle, ülkemiz ödeme sistemleri açısından öneme sahip bir işletici olarak değerlendirilmektedir. TCMB, ödemeler altyapısına ve yenilikçi iş yapış yöntemlerine ilişkin, önemli geliştirme alanları belirlemiştir. Bu doğrultuda yapılacak çalışmalar açısından BKM'nin, ilave olarak önemli görevler üstlenmesi planlanmaktadır" denilmişti.
SON KULLANMA TARİHİ OLAN PARA HAYATIMIZA GİRECEK
* Dijital para sisteminde "son kullanma tarihi olan" veya "özel bir amaca hizmet edebilen" paralar üretilebilecek. Mesela yardım veya teşvik amacıyla dağıtılan dijital paralar, son kullanma tarihi olacağı için, o süre içinde harcanacak ve ekonomiye girecek. Saklanamayacak, amacı dışında kullanılamayacak.
* Dijital paralar, sistem üzerinden kolaylıkla takip edilebilecek. Para, merkez bankasından çıktıktan sonra nerede, ne zaman harcanmış, kimden kime gitmiş, bütün bu bilgiler görülecek. Kayıt dışılık önlenecek, yolsuzluk amaçlı rüşvet gibi ödemeler tespit edilebilecek.
* Nakit para ortadan kalktığında 'kalpazanlık' riski de sıfırlanacak. Sahte para üretip piyasaya sürme işi tarihe karışacak.
* Dijital paranın bir yerden bir yere gönderilmesi "kod iletme" gibi olacağından, havale ve eft işlemlerinde komisyon giderleri de ya sıfırlanacak ya da çok düşük olacak.
* Bütün harcamalar dijital ortamda merkez bankaları tarafından takip edilebileceği için, bir ülkenin ekonomisindeki tüm tüketici eğilimlerinden haberdar olunabilecek. Böylece merkez bankaları "büyük data"ya sahip olacak ve buna göre para politikası belirleyebilecek.
MAAŞLAR DİJİTAL PARAYLA
Çin, yakında ilk dijital parayı uygulamaya alacak. 40 milyon nüfuslu Xiong'an şehrinde "Renminbi" (e-RMB) adıyla bu para kullanılmaya başlanacak. Akıllı telefonlardaki elektronik cüzdan uygulamalarına yüklenecek olan e-RMB ile, ilk aşamada küçük ölçekli ödemelere izin verilecek. Elinde nakit bulunduranlar. bu paralarını e-RMB'ye dönüştürebilecek. Çin'de ilerleyen zamanda maaşların bile tamamen dijital para ile ödenmesi düşünülüyor. Böylece herkes dijitale adapte olmak zorunda kalacak.
Osman Çobanoğlu